Suyun Değeri ve Fiyatı

“Su” Algısı ve Suyun Değeri

Suyun önemi ve değeri birçok şekilde anlatılabilir, üzerine uzun uzun konuşulabilir ancak çok kısa ve öz “Her canlı şeyi sudan yarattık” (Enbiya/30) ayeti kerimesi suyun biz yaratılmışların hayatında ne kadar önemli ve vazgeçilmez bir meta olduğunu çok açık ve vurucu bir şekilde göstermektedir.

Suyun Fiyatlandırılmasında Temel İlkeler

Suyu gündelik hayatımızda kullanmadığımız bir an hemen hemen hiç yoktur. El yüz yıkama ve diğer insani ihtiyaçlar için su kullanımı bir tarafa, giydiğimiz kıyafetlerin üretiminde, şu an elinizde tuttuğunuz telefonun üretiminde, çevremizdeki kitapların üretiminde su kullanımı elzemdir. Hatta ve hatta son zamanlarda işlerimizin ayrılmaz parçası olan yapay zekaya sorduğumuz ortalama her 30 soru için yapay zeka bir pet şişe su tüketmektedir. Hayatımız için bu kadar önemli bir metanın kullanımında verimliliğin de üst düzeyde tutulması suyun fiyatının suyun değerini yansıtacak düzeyde belirlenmesi önem arz etmektedir. Suyun fiyatlandırılmasında göz önünde tutulması gereken ulusal ve uluslararası temel ilkeler şu şekilde özetlenebilir:

1. Maliyetin Tamamen Geri Kazanılması: Su fiyatlandırması, su altyapısını ve hizmetlerini sağlama, sürdürme ve dağıtım maliyetlerini karşılamayı amaçlamalıdır. Bu, altyapı yatırımı, işletme, bakım ve çevre koruma ile ilgili maliyetleri içerir. Maliyetin tamamen ödenmesi, su kaynaklarının daha verimli kullanımını teşvik eder ve su sistemlerinin finansal sürdürülebilirliğini sağlar.
2. Ekonomik Verimlilik: Su fiyatlandırması; suyun kıtlığını ve ekonomik değerini yansıtmalıdır. Kullanıcıları, su kaynaklarını en verimli kullanımları için tahsis etmeye teşvik etmelidir. Suyun gerçek değerini yansıtan fiyatlar, aşırı kullanımı ve israfı önlemeye yardımcı olur.
3. Hakkaniyet ve Satın Alınabilirlik: Su fiyatlandırması, maliyetin tamamını karşılamayı hedeflerken, su hizmetlerinin toplumun tüm kesimleri, özellikle dezavantajlı veya düşük gelirli nüfus için karşılanabilirliğini de dikkate almalıdır. Sosyal eşitlik endişeleri, kademeli fiyatlandırma yapılarının veya hedeflenen sübvansiyonların uygulanmasına yol açabilir.
4. Talep Yönetimi: Su fiyatlandırması, tüketici davranışını etkileyebilir ve verimli su kullanımını teşvik edebilir. Aşırı kullanım için daha yüksek fiyatlar uygulayarak, su fiyatlandırması su tasarrufunu teşvik edebilir ve savurgan uygulamaların önüne geçebilir.
5. Tahsis Verimliliği: Su fiyatlandırması, tarımsal, endüstriyel ve evsel kullanımlar gibi suyun farklı ihtiyaçlarını ve kullanımlarını dikkate almalıdır. Fiyatlandırma, suyu çeşitli kullanıcılar ve sektörler arasında, ekonomi ve toplum için göreceli önemlerini yansıtacak şekilde tahsis etmelidir.
6. Çevresel Hususlar: Su fiyatlandırması, su kullanımının çevresel etkisini dikkate almalıdır. Fiyatlandırma mekanizmaları, çevresel dışsallıkları su maliyetine dahil ederek ekosistemlerin ve su kalitesinin korunmasını teşvik edebilir.
7. Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik: Su fiyatlandırması şeffaf olmalı ve kullanıcılar tarafından kolaylıkla anlaşılabilmelidir. Net fiyatlandırma yapıları, kullanıcıların su kullanımları hakkında bilinçli kararlar almalarına yardımcı olur ve su yönetiminde hesap verebilirliği teşvik eder.
8. Esneklik ve Uyarlanabilirlik: Su fiyatlandırma yapıları, su mevcudiyetindeki değişimler, nüfus artışı ve teknolojik ilerlemeler gibi değişen koşullara uyarlanabilir olmalıdır. Esneklik, fiyatlandırma mekanizmalarının gelişen ihtiyaçlara ve zorluklara yanıt vermesini sağlar.
9. Uzun Vadeli Planlama: Su fiyatlandırması, uzun vadeli sürdürülebilirliği, iklim değişikliğine dayanıklılığı ve entegre su kaynakları yönetimini dikkate alan daha geniş bir su yönetimi stratejisinin parçası olmalıdır.

KOSKİ, içme suyu fiyatlarını belirlerken ulusal ve uluslararası ilkeler göz önünde bulundurarak dengeli bir yaklaşım içinde bulunmaktadır. Ancak suyun fiyatının değerini yansıtabilmesi için tüm paydaşların bütüncül bir bakış açısı ile bu konuyu ele alması gerekmektedir. Maliyetin tamamen geri kazanımı mümkün olmamakta birlikte hakkaniyet ve satın alınabilirlik ilkesi daha ön planda tutularak fiyatlar olması gereken seviyeden bir miktar aşağıda belirlenmektedir. Ancak fiyatların aşağıda belirlenmesinde de, uzun vadeli planlamalar ve ekonomik verimlilik ilkeleri dikkate alınmakta; tahsis verimliliğini ve en önemlisi suyun israf edilmemesini sağlamak için optimal bir fiyat seviyesi hedeflenmektedir.

Konya’da Su Fiyatları

Aşağıdaki tabloda 01.08.2023 tarihinden itibaren Konya merkezde meskenlere temin edilen suyun KDV (Katma Değer Vergisi) ve ÇTV (Çevre Temizlik Vergisi) hariç fiyatları ile başka bir ilin fiyatları görülmektedir.

Faturanın oluşması için tablodaki bilgilere içme suyu için %1 KDV, atıksu için %10 KDV ve m3 başına 1,50 TL ÇTV eklenecektir. Fiyatların daha iyi anlaşılması için her iki ildeki bir mesken abonesinin 25 m3 su tükettiği varsayımı ile ilgili bir örnek oluşturalım.

25 m3 su tüketimi olan bir abone Konya’da 486 TL fatura öderken, diğer ilde aynı miktarda su tüketen bir aboneye %128 daha fazla bir fatura gelmekte ve 1.109 TL düzeyinde bir fatura ödemektedir. Ayrıca su ve kanalizasyon idareleri ilçe belediyeleri adına tahsil ettikleri ÇTV’den de kendi nam ve hesaplarına herhangi bir pay almamaktadır.

KOSKİ 30 büyükşehirdeki su idareleri arasında 18. sırada ve ortalamadan (16,56 TL) daha aşağıda (1,74 TL) bir fiyata (14,82 TL) içme suyu fiyatları hizmeti sunmaktadır. (Detaylı grafik için https://public.flourish.studio/visualisation/14102130/). En pahalı suyun m3 fiyatı 28,81 TL iken, en ucuz su fiyatı ise 7,63 TL civarındadır. Bu ikisinin arasındaki marj 21,18 TL olup oldukça yüksek bir seviyededir.

1 Ağustos 2023 tarihi itibariyle Konya'da su ve atık su m3 fiyatı KDV ve ÇTV hariç 14,82 TL’dir. Su idareleri içme suyu hizmet fiyatlarını aylık olarak Yİ-ÜFE’ye (yurtiçi üretici fiyat endeksi) veya TÜFE’ye (tüketici fiyat endeksi) veya bu ikisinin ortalamasına göre; bazı dönemlerde ise seyyanen zam yaparak güncellemektedir. KOSKİ ise fiyatlarını 2022 Kasım Genel Kurulunda alınan karar gereği Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında olmak üzere 3 ayda bir TÜFE oranında güncellemektedir.

KOSKİ’nin Finansal Görünümü

Konya su ve kanalizasyon idaresi diğer 30 büyükşehirde olduğu gibi ayrı bir kanuna sahip ve ayrı bir teşkilatı olan ve Konya Büyükşehir Belediyesi Başkanı liderliğinde ana hizmet gayesi hanelere içme suyu temin etmek ve atık suyun uzaklaştırılmasını sağlamak olan bir kamu kurumudur. Tanımdan da görüleceği üzere su idarelerinin temel gelir kaynağı temin ettikleri sulardan elde ettikleri su ve atık su hizmetlerinden elde ettikleri gelirlerdir. Atık su gelirleri literatürde çevre ve esenlik gelirleri olarak da adlandırılmaktadır.

31 Temmuz 2023 tarihi itibarıyla KOSKİ’nin 2023 yılında elde etmiş olduğu her 100 liralık gelirin 39'u su hizmetlerine ilişkin gelirler, 17'si ise atık su hizmetlerine ilişkin gelirlerden müteşekkildir. Böylelikle gelirinin yarıdan fazlası bu iki hizmetten elde edilmiştir. Aynı dönemde içme suyu tesisi yapımına %13, kanalizasyon tesisi yapımına ise %8 pay ayrılmıştır. Bu hizmetlerin yerine getirilmesi için alınan mal ve hizmet alımları ve yapılan elektrik harcamaları ise sırasıyla %10 ve %17 tutarındadır. Söz konusu dört kalem toplandığında yaklaşık olarak bütçenin yarısına tekabül etmektedir. Diğer bir deyişle her bir abonenin ödemiş olduğu su faturası ve atık su bedeli aslında yine o aboneye ve Konya'ya yatırım, içme suyu tesisi altyapısı ve kanalizasyon tesisi altyapısı olarak dönmektedir.

KOSKİ tarafından sağlanan içme suyunun fiyatı şişelenmiş suyun fiyatının yaklaşık olarak binde 1,5’u düzeyindedir. Yer altı ve yer üstü azalan su kaynaklarımızın daha tutumlu ve verimli kullanılabilmesi için bugünden gerekli tedbirlerin el birliğiyle alınması gerekmektedir. Çok da uzak olmayan bir gelecekte insanların günlük kişisel ihtiyaçları için bile şişe suyu kullanacaklarına dair senaryolar mevcuttur. Bugün için kurtarılan her damla gelecek nesillere sağlanan bir damladır.

Sonuç ve Değerlendirme

Su fiyatlandırılmasındaki temel ilkelerde bahsettiğimiz üzere insani kullanım hakkı olan özellikle 15 m3 için optimal fiyatların belirlenmeye devam edilmesi; Konya’daki altyapı yatırımlarının uzun vadeli sürdürülebilirliğin sağlanması; suyumuzun daha verimli kullanılması ve toplumda azalan su kaynaklarımız konusunda bir farkındalığın oluşturulması ve suyun fiyatının suyun değerini yansıtması için özellikle ikinci kademedeki fiyatların artırılmasının elzem olduğu değerlendirilmektedir.